Eerste echte Boekrecensie!

In Het Gereformeerd Kerkblad van 10 juni 2022 verscheen een recensie over Het Goede Zoeken.

Als auteur moet je blij zijn met iedere recensie, of je het nu met het oordeel van de recensent eens bent of niet. Wat dat betreft, zijn de conclusies in m'n boek en die van de recensie nogal tegengesteld. Ze vormen bijna een soort van polariteit, zoals we die ook frequent aantreffen in het boek Prediker. Daarbij is het doel van Prediker niet om een keuze te forceren ten gunste van één van die twee tegengestelden, maar om ons bewust te maken van het spectrum aan mogelijkheden daartussen. Hij betoogt echter wel dat de mens op goede gronden een keuze daarin moet maken; maar misschien moet ik zeggen: een keuze te maken op grond van het goede.

Ik ben Het Gereformeerd Kerkblad erkentelijk voor de recensie. Hier is de tekst:

Een humanistisch gekortwiekte Jezus

Dr. Jan Lodder heeft de zin van het menselijk bestaan gevonden in het zoeken van het goede voor de medemens. Volgens hem is dat ook de boodschap, die Jezus gebracht heeft en die Jezus in essentie ontleend heeft aan de wijsheidstraditie in het Joodse boek Prediker.

Het boek dat hij aan zijn visie op de boodschap van Jezus en Prediker wijdt, opent met een inleiding over de vraag hoe rationeel het godsgeloof is, terwijl de slotbeschouwing vanuit de visie van Prediker naar die vraag terugkeert. De conclusie van Lodder is dat de wetenschap ons niets kan bieden over de zin van het leven.

Vooronderstellingen

Jan Lodder (1948) is gepensioneerd neuroloog en emeritus hoogleraar Vasculaire Neurologie aan de Universiteit van Maastricht, daarnaast heeft hij zich verdiept in de vergelijkende godsdienstfilosofie. De drijfveer voor het schrijven van dit boek is dat hij ervaren heeft dat de taal van de wetenschap en de rationaliteit beperkt zijn in hun mogelijkheden om de zin van het leven te kunnen duiden. Daarover kun je alleen spreken in beeldende metaforische taal, d.w.z. de taal van verhalen en gelijkenissen die hij ook bij Prediker en Jezus gevonden heeft.

Lodder schrijft zijn boek bewust niet vanuit een christelijk perspectief. Opgegroeid in de Gereformeerde Bond heeft hij afscheid genomen van het geloof in Jezus als de Zoon van God. Zijns inziens is de christologie ook niet nodig om de visie van Jezus op de zin van het leven te beschrijven en lijkt die voor hem een belemmering te zijn om tot de oorspronkelijke boodschap van ‘de levende Jezus’ als ‘historische wijsheidsleraar’ door te dringen. Met deze visie op ‘de historische Jezus’ sluit Lodder aan bij het onderzoek van de ‘Jesus Seminar’, een groep geleerden die van 1985-2005 probeerde ‘de authentieke woorden en daden van Jezus’ vast te stellen.

Prediker

Lodders vooronderstellingen kleuren en beïnvloeden de resultaten behoorlijk en doen afbreuk aan de door hem geponeerde objectiviteit van zijn onderzoek. Vooral zijn die inzichten bij tijden zeer speculatief en moeten we ze louter op zijn gezag als ‘waarschijnlijk’ of ‘aannemelijk’ aanvaarden. Dat vind ik jammer, omdat een aantal van de hypotheses die hij onderzoekt zeker het overwegen waard zijn.

Het grootste deel van zijn boek is gewijd aan de achtergrond en de inhoud van Prediker als religieus-literair werk. Hij situeert het ontstaan van Prediker in de 3e eeuw voor Christus. Prediker zelf ziet hij als een Joodse wijze, die zijn visie op het ‘goede’ geeft en laat zien dat dit ‘goede’ tijdens ons leven verworven kan worden door de juiste weg te bewandelen. Op basis van een structuuranalyse tracht Lodder aan te tonen, dat voor Prediker de boodschap van Micha 6:8 leidend is geweest voor de compositie van zijn boek: ‘Hij heeft u, mens, bekend gemaakt wat goed is. En wat vraagt de HEER van u anders dan recht te doen, gerechtigheid lief te hebben en ootmoedig te wandelen met uw God.’

Wanneer dit zo is, dan is het merkwaardig dat Lodder de visie van Prediker op God als Schepper en Onderhouder (Elohim) zo sterk scheidt van die van de godsdienst van Israël, die dan de HEER (YHWH) als Verbondsgod zou vereren. Ook al is Prediker in kritisch gesprek met de traditie verwikkelt, hij blijft met zijn aansluiting bij Micha wel het basisgeloof van Israël delen.

Jezus

Nadrukkelijk bekent Lodder zich tot de visie, dat het gnostische Evangelie van Thomas leidend moet zijn om de boodschap van Jezus vast te stellen. Wat daarin uit de canonieke evangeliën niet past, behoort volgens hem niet tot ‘de historische Jezus’. Jezus heeft slechts gesproken over het ‘koninkrijk’, maar niet over het ‘koninkrijk van God’ of ‘koninkrijk van de hemel’. Wanneer hij God ‘Vader’ noemt, bedoelt hij Predikers ‘Elohim’, zoals Lodder die getekend heeft.

Volgens Lodder is Jezus van aristocratische komaf, heeft hij nooit in Nazareth maar altijd in Bethanië gewoond, en heeft hij zijn opleiding in Jeruzalem gehad. De wijsheid die Jezus verkondigt is dezelfde als die van Prediker, omdat Jezus ook in parabels en verhalen zijn boodschap brengt

Het goede

De zin van het leven is voor Lodder het ‘goede’ doen aan de medemens. Dat dit ‘goede’ in de bijbel nauw verbonden is met het vereren van God, blijft door zijn uitgangspunten ten onrechte systematisch buiten beeld. Typerend is dat hij aan het laatste vers van Prediker voorbijgaat: ‘God oordeelt over elke daad.’ De boodschap van Jezus trekt hij daardoor helemaal uit het lood.